Gwarancja wadialna oznacza podjęcie przez bank lub ubezpieczyciela gwaranta na zlecenie podmiotu przystępującego do przetargu wykonawcy, w przypadku naruszenia przez niego zobowiązań wynikających z udziału w tym przetargu (tzw. zobowiązanie podstawowe), zobowiązania do dokonania na rzecz zamawiającego jako beneficjenta zapłaty w granicach określonej sumy pieniężnej. Celem gwarancji wadialnej jest zatem ochrona interesów zamawiającego na wypadek niedopełnienia przez wykonawcę obowiązków związanych z udziałem w postępowaniu przetargowym (których zakres w przypadku zamówień publicznych określa w art. 46 ust. 4a i ust. 5 pkt 1-3 p.z.p.). Kluczowe znaczenie ma abstrakcyjny i samoistny charakter zobowiązania gwaranta, czyli jego niezależność od istnienia, zakresu i ważności innego zobowiązania, w tym będącego przedmiotem zabezpieczenia zobowiązania podstawowego wykonawcy względem zamawiającego. Oznacza to, że co do zasady wyłączona jest możliwość podnoszenia przez gwaranta zarzutów, zarówno ze stosunku podstawowego (pomiędzy wykonawcą a zamawiającym), jak i ze stosunku zlecenia gwarancji (pomiędzy zleceniodawcą a gwarantem). Zakres zarzutów przysługujących gwarantowi ograniczony jest zasadniczo do ważności i istnienia stosunku prawnego gwarancji oraz zarzutów z treści gwarancji. Te ostatnie polegają na powołaniu się przez gwaranta na niespełnienie przesłanek zapłaty określonych w gwarancji.
Należy również pamiętać, iż przepis art. 85 ust. 4 ustawy Pzp, jest dowodem istnienia na gruncie Pzp bezpośredniej relacji i powiązania pomiędzy instytucjami wadium oraz związania ofertą. Obie te instytucje stanowią wyraz ochrony, z której korzysta instytucja zamawiająca względem wykonawcy. W ślad za rozwiązaniami przyjętymi w doktrynie prawa cywilnego (na gruncie art. 66 kodeksu cywilnego) przyjmuje się, że okres związania ofertą wyznacza de facto okres ważności ofert, a jego upływ powoduje, że wykonawca przestaje być zobowiązany do zawarcia umowy na warunkach przedstawionych w ofercie. Narzędziem, które umożliwia zamawiającemu zabezpieczenie swoich interesów w relacjach z wykonawcami jest wadium. Stanowi ono formę sankcji nakładanej na wykonawcę, który podejmuje na etapie poprzedzającym wybór oferty ( art. 46 ust. 4a Pzp) lub po jej wyborze (art. 46 ust. 5 Pzp) działania, które skutkują brakiem możliwości zawarcia z nim umowy na warunkach przewidzianych w ofercie. Dlatego też wadium powinno w nieprzerwany sposób zabezpieczać okres związania ofertą. Trzeba bowiem pamiętać, iż oczywistym jest to, że dla zachowania ciągłości zabezpieczenia oferty koniecznym jest, aby dokument gwarancji został złożony Zamawiającemu w oryginale przed upływem jej ważności, co wynika z istoty prawidłowego zabezpieczenia wadium a więc przed dniem upływu pierwotnego terminu ważności wadium, podobnie (Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 12 lipca 2018 r. KIO 1273/18), jak również Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 24 sierpnia 2017 r. KIO 1634/17 cyt. „Także w przypadku przedłużenia ważności wadium, przedłużenie to powinno nastąpić w takiej formie, w jakiej gwarancja została wniesiona. Do złożenia dokumentu przedłużającego ważność gwarancji wadialnej, mają zastosowanie te same reguły, które obowiązują wykonawcę w przypadku wnoszenia wadium przed terminem składania ofert. Z tego wynika, że wykonawca powinien przekazać dokument przedłużający ważność gwarancji przed upływem jej ważności i dokument ten powinien być wniesiony w oryginale”.
Przepis art. 89 ust. 1 pkt. 7b ustawy Pzp, stanowi, że zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli wadium nie zostało wniesione lub zostało wniesione w sposób nieprawidłowy, jeżeli zamawiający żądał wniesienia wadium. Termin końcowy, w którym gwarancja traci ważność, jest terminem z upływem którego wygasa odpowiedzialność gwaranta (banku, ubezpieczyciela) za zapłatę kwoty wadium, a nie jest terminem do dokonania przez beneficjenta gwarancji czynności, w rozumieniu art. 115 k.c. Termin końcowy bowiem gwarancji – tak jak podnosi się w orzecznictwie – to termin, o którym mowa w art. 116 § 2 kodeku cywilnego i, w którym to terminie ustają skutki, dokonanej przez gwaranta czynności prawnej, polegającej na udzieleniu gwarancji zapłaty wadium. Zatem data upływu ważności wadium jest datą wygaśnięcia, ustania skutków czynności prawnej a nie datą, od której uzależnione jest działanie, czy podjęcie czynności. Podobnie w tym zakresie Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 11 lipca 2019 r. KIO 1206/19 cyt. „ Analizując jednocześnie przepis art. 85 ust. 4 p.z.p. stwierdzić należy, iż w przepisie tym sformułowanie „z jednoczesnym” nie należy interpretować w ten sposób, że wykonawca składając oświadczenie o przedłużeniu terminu związania ofertą w tym samym czasie (dniu, godzinie) ma obowiązek złożyć wadium przedłużone na nowy okres związania ofertą lub nowe wadium. Istotą omawianego przepisu, jest bowiem okoliczność, aby oferta wykonawcy, której związanie zostało wydłużone o dodatkowy okres, pozostawała w tym okresie związania, zabezpieczona wadium. Nie jest właściwym zatem wywodzenie długości okresu związania ofertą z treści gwarancji stanowiącej zabezpieczenie oferty.
Autor: r. pr. Mariusz Filipek